Midden in de week, januari 2022
Geschilderd?
Nog iets geschilderd? Laten we eens proberen te bedenken wanneer dat had moet geschieden…. en bij welke weersomstandigheden. Valt er wat te schilderen als het buiten grijs en somber is? Breitner kon dat goed, vaal grijze schilderijen maken tijdens weer waarbij niemand naar buiten zou durven. Hij legde op de daken, kades en scheepsdekken dan wel graag een laag smeltende sneeuw, daar werd het een stuk lichter op. Veel sneeuw lag er hier niet in de afgelopen weken. Dus laat ik maar weer een ouder werk zien. De hoofdkerk en de ‘pestzuil’ van het stadje Chrudim in het oosten van Bohemen. Zwart verweerde zandsteen opgehoogd met een laagje sneeuw.
Een smoel voor het atheisme in Nederland
Historicus Hanco Jürgens beklaagt in zich in NRC-Handelsblad van 23 december er over dat in de ontkerstende samenleving een atheïstisch verbindend narratief ontbreekt. Kerken worden gesloten, maar wat komt er voor terug. Welk nieuw cement houdt onze seculiere samenleving bij elkaar?
Het is niet voor het eerst dat we uit deze hoek van de samenleving de klacht horen dat kerkverlaters niet en masse een nieuw tehuis weten te vinden in een of andere vorm van geseculariseerd samenleven. Jürgens weet ook al wat er aan ontbreekt. Hij mist een breed gedeeld verhaal over onze manier van samenleven, een atheïstisch narratief dat aansluit bij de belevingswereld van de mensen.
Grote en kleine verhaal
Dat narratief, het grote maar vooral kleine verhaal blijft toch maar leven en lonken in de religieuze denominaties. Ook al zit het mogelijk tjokvol irrationele veronderstellingen. Je zou haast zeggen: de kerken zijn weg maar hun geest of misschien zelfs spook zeurt door. Voeg daar nog eens de hang bij naar traditie en sociale bindingen, en het probleem is duidelijk. Dan gaat het bijvoorbeeld over christelijke feestdagen en de van oorsprong uit het christendom stammende gewoonten, zoals het carnaval.
Een beetje nuchter mens in bijvoorbeeld de kerk weet dat het zo eenvoudig niet gaat. Die kerken moeten niet voor niks sluite.n Het verhaal, groot of klein, en de bijbehorende rite gaat kennelijk aan velen voorbij en is geen reden om toch maar binnenboord te blijven. Daarbij lijkt het dat hoe hiërarchischer de kerkvorm is de te sneller de ontmanteling gaat. De aartsbisschop van Utrecht heeft zijn plannen voor de toekomst daar al helemaal op afgestemd. Er zullen nog heel wat kerken van zijn denominatie gesloten worden.
‘operabele modellen’
De inhoud van dat broodnodige nieuwe narratief heeft Jürgens al in gedachten. Hoe kun je je zelf zijn en toch open staan voor anderen. Hoe kun je in vrijheid leven en toch verantwoordelijkheid nemen voor de medemens. Tja, die aloude verhalen in het Oude en Testament, de verwerking daarvan in eindeloos veel verhalen van de Joodse traditie, en al dat vergelijkbare vertelsel in de Koran….
Onze leermeester rabbijn Yehuda Aschkenasy noemde die verhalen ‘ operabele modellen voor ons eigen leven’. Met andere woorden: de verhalen nodigen ons uit mee te spelen en dan worden ze gaandeweg onze eigen verhalen. Het zogenaamd ‘irrationele’, dus de in de verhalen ingebakken veronderstelling dat wij mensen af en toe een zet, een hint uit het ongerijmde krijgen hoeft geen aanleiding te zijn die verhalen af te schrijven als ‘maar vertellingen’. Het zijn geschiedenissen omdat door het vertellen en de herkenning van je eigen plek in die vertelling in en door ons nieuwe geschiedenis ontstaat.
De schrijver van het artikel in NRC is welkom in het Leerhuis op vele plaatsen rond kerk en synagoge waar dit leerproces plaats vindt. Misschien wordt het confessioneel beleden atheïsme dan ook wat vrijzinniger in zijn uitleg en beleving.